Türkiye’nin dört bir yanında çıkan orman yangınlarını çaresiz, yaşlı gözlerle izliyoruz. Alevler göğe yükselirken ağaçların, sincapların, tavşanların, kaplumbağaların çığlıklarını duymak içimizi acıtıyor. İklim krizi, orman yangınlarının şiddetini artırıyor lakin bir ormanın yanması yüzde 99 insan müdahalesiyle gerçekleşiyor; yani tam söndürülmemiş bir piknik ateşi, ormana atılan bir cam şişe, ağaçların ortasından geçen bir yüksek tansiyon sınırı ya da en berbatı kundaklama… Uzmanlar yıllardır gerekli tedbirler alınırsa, beşerler biraz daha şuurlu olursa bu yangınların önlenebileceğine dikkat çekiyor. Örneğin; her ne kadar iklim şartları Türkiye’den çok farklı olsa da Almanya’da yeşil alanlara verilen zararın önüne geçmek için birçok parka “mangal kömür çöpü” koymuş.
Orman yangınlarıyla ilgili akıllarda pek çok soru var: Biz neden neredeyse her yaz birebir acıyı yaşıyoruz? Neden bu zorlu sınavı bir türlü veremiyoruz? Bu soruların karşılığını bulmak için gelin orman yangınlarının çıkma nedenlerine yakından bakalım. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay’ın hazırladığı bilgileri inceleyelim. Buna nazaran 2012 ile 2023 ortasında orman yangınlarının çıkış nedenleri ortasında güç bölümü, sigara, piknik, çöplük ve bunun üzere birçok ihmaller var. 7 bin 427 yangının da sebebi bilinmiyor. Bu da orman yangınlarını önlemede öteki bir sorun zira sebebini tespit edemediğimiz için tedbir alamıyoruz.
ORMANLAR PARÇALANIYOR
Maalesef, Türkiye’de ormanlara insan müdahalesi yoğunlukta. Mesela Orman Genel Müdürlüğü’nün bilgilerine nazaran Türkiye’de 2008’de 10 hektardan küçük ormanların kesim alanının sayısı 55 bin 484’ken, 2019’da bu sayı 120 bin 789’a ulaşıyor. Yani yüzde 118 artıyor. Bu data de bize ormanlık alanlarda parçalanmanın arttığını gösteriyor.
Birçok kentte gözlemlediğim bir gerçek var. Biz Türkiye’de ormanlık alanlara ya da yeşil alanlara müdahale etmeyi çok seviyoruz. Mesela bir asfalt ya da taş yol, tuvaletler, bungalovlar, bazen minik kafeler ya da büfeler yapıyoruz. Yani yeşil alana illa bir şey yapmak istiyoruz. Fakat Almanya’da gezdiğim birçok alanda sıfır müdahale olduğunu gözlemledim. Örneğin, Berlin’in merkezindeki Tiergarten parkı. 210 hektarlık alanda yürürken adeta ormanın içinde kayboluyorsunuz ya da Leipzig’teki Rosental parkı içinde tuvalet dahi yok.
Dikkatimi çeken bir öbür nokta ise Almanların ve Türklerin mangal aşkı. Lakin küçük lakin kıymetli bir fark var. Almanya’da da birçok insan parklarda, bahçelerde mangal yakmayı, piknik yapmayı çok seviyor. Biraz güneş çıksın, bir dakikalık güneşi bile harcamadan mangalları ile parklarda etkinlikler yapıyorlar. Birebir Türkiye’deki üzere… Fakat fark şu, Almanya’da birçok parkta “mangal köz çöpleri” var. Yani mangal bittikten sonra közlerin ve kömürlerin sıcak atıldığı bir çöp kutusu. Kutuda korunaklı bir halde sönüyor ya da ateş yakma alanları var. Her yerde ateş yakmaya müsaade yok. Lakin Türkiye’de biz birçok vakit piknik ya da anız ateşinden çıkan yangınları üzülerek görüyoruz.
ORMAN ALANLARIMIZI YİTİRİYORUZ
Tabi orman yangınlarının dışında kaybettiğimiz orman alanlarına da dikkat çekmekte yarar var. Yeniden Tolunay’ın hazırladığı bilgilere nazaran 2004-2023 yılları ortasında 16 bin 182 hektar orman yanarken ormanlarda yapılan süreçlere verilen müsaadelerin toplam hektar alanı 28 bin 644. Ormanlarımızı yalnızca yangınlar nedeniyle değil, örneğin verilen maden müsaadeleriyle de kaybediyoruz.
‘ORMAN YANGINLARININ ARTMASININ NEDENİ İNSAN’
Yaz gündemimizden düşmeyen orman yangınlarını bir de Prof. Dr. Doğanay Tolunay ile konuştum. Doğanay hoca yangınların Akdeniz coğrafyasının bir modülü olmakla birlikte her geçen yıl sayısının ve yanan alanların arttığı konusuna dikkat çekiyor. 1990’lı yıllara nazaran yangın sayısının ve yanan orman alanlarının iki katına çıktığını vurgulayan Tolunay, “Nedeni ise beşerler. Orman yangınlarının yüzde 87’sinin nedeni insanların ihmali ya da kasıtlı olarak ormanları yakması. Yanan ormanların ise yüzde 99’undan beşerler sorumlu. Son yıllarda orman yangınlarının sayısındaki artışın nedeni insan orman etkileşiminin artması. Orman içindeki yerleşimler, hobi bahçeleri, madenler, yollar, güç tesisleri artıyor” diyor.
‘YENİ BİR YANGIN REJİMİMİZ VAR ARTIK’
İklim krizine de değinen Tolunay, “Yeni bir yangın rejimimiz var artık. Nedir bu yeni yangın rejimi? Daha sıcak ve kurak yazlarda ormanlardaki yanıcı unsur ölçüsü artıyor ve bu unsurların tutuşma mühleti ile sıcaklığı düşüyor. 20 yıl evvel araç camından atılan bir izmarit yangın başlatsa da süratle yayılmıyordu. Lakin günümüzde çeşitli nedenlerle çıkan yangınlar kısa müddette çok büyük yangınlara dönüşüyor. Yangınlara 15-20 dakikada müdahale edilse de yangınların söndürülmesi güçleşiyor. Bu nedenle eski yangınla uğraş usullerinin de yeni yangın rejimine nazaran güncellenmesi gerekiyor” diye anlatıyor.
PEKİ NELER YAPILMALI?
Tabii, Prof. Tolunay’a neler yapılması gerektiğini de sordum ve şu karşılığı aldım:
“Yılda 2 bin 600’ün üzerine çıkan yangın sayısının azaltılması birinci öncelik olmalı. Bunun için öncelikle yangın çıkış nedenleri belirlenmeli ve bu nedenlerin ortadan kaldırılması için çabalamalı. Ülkemizde maalesef yangınların yaklaşık yarısının çıkış nedeni bilinmiyor. Fakat genel olarak anız yakma, mangal, izmarit, trafik kazası üzere nedenler ön plana çıkıyor. Bu üzere dikkatsizlik ve ihmallerin ortasında kaynak makinesi dahi var. Son yıllarda elektrik nakil çizgileri en kıymetli yangın nedeni. Yeni yangın rejiminde bu nedenlere odaklanarak yangın sayısını azaltma stratejileri geliştirmeliyiz. Örneğin ormanlarda yangın tehlikesi büyük tesislere ve güç nakil sınırlarına müsaade verilmemesi, mevcut olanların bakımlarının yapılması, altlarının temizlenmesinin sağlanması yangın önleyici önlemdir. Öbür bir uygun uygulama örneği birkaç yıl Çanakkale’de uygulanan örnek. Balya makinelerinden yangın çıktığının belirlenmesi üzerine bu araç sahipleri eğitilmiş ve yangın söndürme tüpleri verilerek yangın çıksa dahi birinci müdahaleleri yapmaları sağlanmıştı. Lakin sonraki yıllar uygulanmadı. Emsal halde orman içindeki tesislerde, yerleşimlerde yangın mevsimi öncesinde eğitimler verilmeli, kritik meteorolojik şartlarda ikazlar yapılmalı ve kontroller sıklaştırılmalıdır.”
BİR AĞACIN DAHİ DEĞERİNİ BİLDİĞİMİZ GÜN…
Yeşil alanların, ormanların ve ağaçların insanlık için ne kadar büyük bir korunaklı alan olduğunu anlamakta zorluk çekiyoruz. Güya ağaçlar madenlerden değersizmiş üzere… Örneğin dün büyük Marmara Depremi’nin 25. yıl dönümüydü. Yetkililer İstanbul’da yüz binlerce konutun yıkılacağı konusunda uyardı lakin yıllardır tıpkı konuşmalar yapılsa da kent hâlâ beklenen büyük zelzeleye hazır değil, üstelik birçok toplanma alanları ve yeşil alan 25 yıl içinde imara açıldı. Kentte birçok yeşil alanın yerlerinde gökdelenler esiyor. Bu gökdelenler kenti iklim krizine karşı da dayanıksız hale getiriyor ve ısı adaları oluşturuyor. İklim krizinde en büyük korunağımız ormanlar ve yeşil alanlar….
Yine tıpkı halde Akbelen ormanları kömür uğruna feda ediliyor. Tahminen de problem bir metrekare yeşil alanın ve bir ağacın dahi sincaplar üzere değerini bildiğimiz gün çözülecek.